Bosna Hersek gezisi için Saraybosna programa alınacak ilk duraklardan biri. Saraybosna gezilecek yerler isimlerinden bahsetmeden önce ülke tarihinin hatta belki de dünya tarihinin yakın tarihte yaşanmış en acı olaylarından biri olan, Balkanların akıl tutulması yaşadığı ve dünyanın adeta seyrettiği Bosna savaşına göz kapamak imkansız bir durum. Bütün bu durumu düşünerek Bosna Savaş Tüneli’ne gittim.
Saraybosna Gezilecek Yerler Unutulmayacak Anılar
1992-1995 yıllarında bölgeyi kan gölüne çeviren savaş sırasında yaşanan acılar kadar kahramanlıklar ve stratejik önemi olan ve hayat kurtaran mekanlar hala hatırlanıyor.
İşte ben de önce bu savaş sırasında Saraybosna’nın savunmasında büyük önemi olan ve Bosna’yı ziyaret eden onbinlerin mutlaka görmek için ziyaret ettikleri bir yere geldim. Saraybosna’daki Tünel’e. Burası Saraybosna Savaş Tüneli veya Saraybosna Umut Tüneli olarak da biliniyor.
Tüneli gezmeden önce hikayeyi biraz hatırlamakta fayda var.
Saraybosna Savaş Tüneli
1992 yılında başlayan savaşın en acı bölümlerinden biri de Sırpların Saraybosna’yı kuşatmasıyla başlamış.
Coğrafi konumu gereği etrafı dağlarla ve tepelerle çevrili Saraybosna dört bir yandan kuşatılmış. Tepelerde mevzilenen Sırp topçuları ile keskin nişancıları adeta şehrin yüksek kesimlerinden merkezde bulunan halkı avlamaya başlamış. Kuşatma nedeniyle yiyecek, içecek, sıhhi malzeme başta olmak üzere tüm sevkiyat kesilmiş. Halk çok zor bir duruma düşmüş. İşte bu sırada Saraybosna’yı çeviren dağların aralık verdiği tek alan olan Havaalanı bölgesi, Saraybosna’nın özgür kalan bölgeleriyle iletişim için tek yol olarak kalmış.
Bosna Savaşı için Umut Tüneli
Ancak ilk dönemde havaalanı Sırpların elindeymiş. Daha sonra Birleşmiş Milletler havaalanını Sırp ordusundan almışlar ve kendi yönetimleri altına vermişler.
Ancak sıkıntı bitmemiş. Çünkü BM ile Sırp kuvvetleri komutanı Ratko Mladic arasında imzalanan anlaşma gereği “havaalanının BM’in ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kullanılması” maddesi bulunuyormuş.
Direnen Boşnaklar yakınlarına ulaşmak, silah ve hayati ihtiyaçları gidermek için, kuşatma dışında kalan Saraybosna’nın özgür kısmına geçilecek tek yol olan havaalanını ve pistini gece karanlığında geçmeye çalışıyorlar ama ciddi şekilde engelleniyorlarmış. Bunun dışında havaalanı yakınlarında konuşlanan Sırp keskin nişancılarının da hedefi haline geldiklerinden durum çok tehlikeli bir hal almış. Ölüm yolu adı verilen bu rotada Boşnaklar ciddi kayıplar vermeye başladıkça ve tek direnme yolunun da bu güzergah olması dolayısıyla bir çıkış yolu düşüncesi aranmaya başlamış.
Umut Tüneli’nin Gizli Hikayesi
İşte aranan bu çıkış yolu olan “Tünel”in hikayesi böylesi şartlarda başlıyor.
1992 yılının sonunda Boşnak kuvvetlerinde görevli General Rasid Zorlak projeyi gerçekleştirmek için iki mühendisi buluyor. Nedzad Brankovic ve Fadil Sero isimli mühendisler ekiplerine işlerine yarayacak olan birkaç uzman daha alıyorlar. Bu uzmanlar arasında en önemli isimler geometrici İbrica Fazlic ve Semsudin Kadribasic oluyor. Büyük bir gizlilik içinde tünelin çalışmalarına başlanıyor.
Tünel yapımı büyük zorluklar içeriyor. Çünkü iki taraftan da başlayacak kazı çalışmalarıyla iki tünelin birleşme noktasını hesaplamak, havaalanı pistinin altından geçecek olması sebebiyle pistin yapısı ve tabii ki bütün çalışmaların gece karanlığında yapılması zorunluluğu önemli engeller olarak karşılarına çıkıyor. Bir diğer önemli problem ise yağmur ve drenaj suları oluyor.
Saraybosna Tüneli Kuşatmanın Kaderini Değiştiriyor
Tüm planlamalar bitince 28.01.1993 yılında sadece sekiz kişiyle kazı çalışmaları başlıyor. D-B yani Dobrinja – Butmir tüneli ismi verilen proje öylesi zorluklarla devam ediyor ki bu hikayeyi anlatmak sayfalar alır. Tüm bu zorluklara rağmen 800 metre uzunluğunda ve sadece 1 metre genişliğinde olan tünel 30.07.1993 tarihinde iki taraftan yapılan kazıların birleştirilmesiyle görev yapmaya başlıyor ve kuşatma altındaki Saraybosna boğulmak üzereyken yeniden nefes almaya başlıyor. İhtiyaçlar öylesine acil ki, tünelin bitirildiği ilk gece 12 ton askeri malzeme tünelden karşı tarafa geçiriliyor.
Şimdi gelelim hikayenin bir diğer detayına, yani aslında Saraybosna gezilecek yerler listesinde yer alan ve Bosna Hersek’e geldiğimizde görmeye gideceğimiz tünel nereye yapılmış, nereye gitmemiz gerekiyor gibi sorulara!
Saraybosna Savaş Tüneli Nerede, Nasıl Gidilir?
Saraybosna savaş tüneli, savaş sırasında kuşatılan kentin içerisinde ve BM tarafından kontrol altına alınan havaalanının hemen yanında bulunuyor. Zaten bu bölgeye geldiğinizde havaalanının, dağ ve tepelerle çevrili şehrin adeta çıkış kapısı olduğunu görüyorsunuz.
Umut Tüneli yapımına karar verildiğinde, tünelin altından giriş yapılan evinde bulunduğu Donji Kotorac mahallesi sakinleri, bir süre Sırp egemenliğindeki Yugoslav ordusunun kendilerine bu kadar zarar vereceklerine inanmamışlar ve bölgeyi terk etmemişler. Şu anda tünelin bulunduğu evin sakinleri Kolar ailesi gibi.
Kolar ailesinin Boşnak ordusunun kullanımına verdikleri evin sahipleri olan Alija ve Sida Kolar’ın da oldukça enteresan hikayeleri var. Bunları da tüneli ziyaret ettiğinizde dinlersiniz. Sida ninenin tünel çalışanlarına, tünelden gelip geçen insanlara bir bardak su verdiği, ekmeğini paylaştığı görüntüler ve öyküler gerçekten çok etkileyici.
Tünele geldiğinizde evin dışında hala savaşın izleri olduğunu görüyorsunuz. Kolar ailesi, savaş sonrası tünel inşaatında ve geçişlerde kullanılan birçok malzemeyi müze haline getirilen evde sergiliyor. Tünelin yaklaşık olarak 20 metrelik bir bölümü tünel hakkında bilgi sahibi olunabilmesi için açık bulunuyor.
Tünelin bulunduğu eve geldiğinizde giriş ücretini ödedikten sonra önce savaş ve tünel hakkında gösterilen kısa filmi izlemenizi öneririm. Bahçeye yeni yapılan bölümlerde filmin izlenebileceği salonlar mevcut. Her gün açık olan tüneli 09:00 -16:00 saatleri arasında ziyaret edebiliyorsunuz.
Tünelin bulunduğu eve yani müzeye ulaşmak için şehir merkezinden (Başçarşı) tramvaya binip Ilıca’ya gitmeniz gerekiyor. Ilıca’dan ise otobüsle Donji Kotorac’a ulaşabilirsiniz. Sonrasında otobüsten inip kısa bir yürüyüşle Umut Tüneli‘ne ulaşabilirsiniz.
Gezmeye görmeye geldiğiniz bir kentin çok yakın bir tarihte yaşanmış olan acı hatıralarını görmek için Savaş Tüneli, Saraybosna gezilecek yerler listesinin en önemlilerinden biri.